Jan Havicksz Steen, 1626 – 1679
Als we het hebben over de meest ironische en grappige kunstenaar van de Nederlandse Gouden Eeuw dan schiet bij vrijwel iedereen de naam Jan Steen als eerste in gedachten. Niet voor niets hebben we het zelfs over een 'huishouden van Jan Steen' als het ergens een janboel is.
Jan Havickszoon Steen was een van de belangrijkste genreschilders van de 17de eeuw. Zijn werken staan bekend om hun psychologisch inzicht, gevoel voor humor en overvloed aan kleur.
In Nederland is de kunstenaar bijna net zo beroemd als Rembrandt, Vermeer en Hals. Zijn creatieve erfgoed bestaat uit ongeveer 400 schilderijen, waarvan de meeste in Amsterdam worden bewaard. Hij is een onovertroffen meester in het huiselijke genre, waarbij hij het leven bekijkt als een caleidoscoop van grappige situaties.
Leer meer over het leven van de kunstenaars en bekijk deze geweldige kunstdrukken in onze collectie! Bekijk ook de collectie oude meesters.
Het leven
Jan Steen werd in 1626 in Leiden geboren. Zijn ouders waren brouwers die twee generaties lang de taverne De Rode Halbert runden. Hij was de oudste van acht of meer kinderen. Jan Steen ging naar de Latijnse school en werd leerling in Leiden.
Hij studeerde schilderkunst bij Nicholas Kniupfer in Utrecht en studeerde daarna waarschijnlijk in Haarlem bij Adriaen van Ostade en Dirk Hals.
Tot slot ontwikkelde Steen zijn talent en manier van schilderen onder leiding van de kunstenaar Jan van Goyen in Den Haag. Als leerling van Jan van Goyen schilderde Stan aanvankelijk landschappen, maar begon hij vervolgens scènes uit het leven van de middenklasse af te beelden.
In 1648 stichtte Jan Steen en Gabriël Metsu het Sint Lucasgilde in Leiden. Kort daarna werd hij assistent van de beroemde landschapsschilder Jan van Goyen en nam zijn intrek in zijn huis aan de Bierkade in Den Haag.
Op 3 oktober 1649 trouwde hij met van Goyens dochter Margriet. Hij verhuisde naar Den Haag, waar hij tot 1653 werkte.
In 1654 was de kunstmarkt depressief en verhuisde Jan Havicksz Steen naar Delft, waar hij drie jaar lang zonder veel succes de brouwerij De Slang runde.
Van 1656 tot 1660 woonde hij in Warmonde en van 1660 tot 1670 in Haarlem, waar hij de meest productieve periode beleefde. Zijn financiële situatie verbeterde in 1669, maar zijn vrouw stierf in het voorjaar. Zijn moeder stierf in hetzelfde jaar.
Een jaar later overleed zijn vader en keerde Steen terug naar Leiden, waar hij de rest van zijn leven zou doorbrengen in het huis dat hij van zijn ouders had geërfd.
Toen de kunstmarkt in 1672, het Jaar van de Ramp, instortte, opende Steen een taveerne. In april 1673 trouwde hij met Maria van Egmont.
In 1674 werd hij president van het Sint Lucasgilde. Frans van Mieris werd een van zijn vaste drinkebroeders.
Jan Steen stierf begin 1679 en werd op 3 februari van dat jaar begraven in een familiegraf in de Pieterskerk in Leiden. Zijn dochter Catherina trouwde met de marineschilder Jan Porcellis. Jan Steen's twee zonen werden ook kunstenaar.
Oeuvre
Steen wordt beschouwd als een van de meest geestige meesters van de Nederlandse genreschilderkunst.
De kunstenaar was makkelijk in de omgang, gezellig, ver van hypochondrie of tragische wereldbeelden. Hij werd aangetrokken door grappige situaties, grappen en menselijke reacties op situaties die hem na aan het hart lagen.
Vandaar de thema's van veel alledaagse schilderijen van de kunstenaar, versierd met humor ("Nachtserenade", "Retoriek in het raam", "Vrolijk Huishouden"). De kunstenaar probeert te praten over de tekortkomingen van zijn tijdgenoten, maar gaat niet over de schreef, bereikt geen sarcasme, woedende veroordeling.
Jan Steen benadert met een beetje humor het beeld van bijbelse taferelen. Maar de meeste schilderijen verbeelden de middelste en onderste lagen van de hamburger, die elegantie en verscheidenheid aan stijl combineert met een ruwe, frivole humor met elementen van groteske.
Hij zette graag moralistische ideeën in zijn werk of illustreerde graag bekende spreekwoorden en allegorieën met zijn schilderijen.
In het werken met kleur liet Steen niet altijd een prachtig resultaat zien. Met zijn beste en zorgvuldig geschilderde werken overtreft hij echter zijn tijdgenoten in de sierlijke combinatie van kleurenpalet en beheersing van het spel der schaduwen.
De veelzijdige geschoolde, leergierige en grappige man, Steen schilderde familieportretten en taferelen op de binnenplaatsen. Steen was vruchtbaar en produceerde zo'n 800 schilderijen, waarvan er zo'n 350 overleefden.
Zijn werk werd door tijdgenoten zeer gewaardeerd en daardoor werd hij redelijk goed betaald voor zijn werk. Hij had niet veel studenten, alleen Richard Brakenburgh is opgenomen, maar zijn werk bleek een bron van inspiratie voor veel schilders.
Veel van zijn schilderijen worden bewaard in het Rijksmuseum in Amsterdam. Maar je kunt er ook zijn werken zien:
- Mauritshuis, Den Haag
- Frans Hals Museum, Haarlem
- Metropolitan Museum of Art, New York
- National Gallery of Art, Washington, D.C.
- Los Angeles County Museum of Art
- Art Institute of Chicago
- The Frick Pittsburgh
- Kunsthistorisches Museum, Wenen